Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu oraz Archiwum Diecezji Sandomierskiej od kilku lat podejmują kolejne działania związane z konserwacją, zabezpieczeniem i udostępnianiem swoich zbiorów. Nie byłyby to możliwe bez odpowiedniego wsparcia instytucji państwowych.
Diecezjalna książnica i archiwum dzięki kontynuowaniu w zeszłym roku swoich podstawowych zadań statutowych polegających m.in. na konserwacji, zabezpieczaniu i opracowywaniu zabytków piśmienniczych mogły udostępnić wszystkim zainteresowanym osobom kilka tysięcy nowych pozycji, zarówno w sposób tradycyjny poprzez wizytę w pracowniach naukowych tychże instytucji, jak również korzystając z wersji zdigitalizowanych i umieszczonych w sieci internetowej.
Ochrona zabytków
Biblioteka we współpracy z instytucjami ministerialnymi zrealizowała trzy projekty. Benefaktorem pierwszego z nich było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podjęto go w ramach programu ochrona zabytków. Zadanie to było kontynuacją ratowniczych prac nad zabytkowym księgozbiorem bibliotecznym i obejmowało pełną konserwację rękopisu pergaminowego z przełomu XVI i XVII w. – Obiekt ten zatytułowany Psalterium per annum (psałterz roczny) jest chorałem z tekstem i zapisem nutowym o dość znacznych rozmiarach 65×44 cm, liczącym 99 kart. O jego wartości merytorycznej i artystycznej świadczą tłoczenia geometryczne i linearne oprawy, liczne inicjały fakturowe i ozdobne, jak również zdobienia marginalne. Rękopis ten trafił do zbiorów książnicy Seminarium Duchownego w Sandomierzu po kasacie klasztoru bernardynów radomskich w 1864 r. W ramach zadania m.in. odkażono i oczyszczono cały wolumin, dokonano rekonstrukcji i konsolidacji kart oraz uzupełniono ubytki zapisów rękopiśmiennych. Prace nad zabytkiem wyceniono na 67 500 zł, z czego dofinansowanie MKiDN wyniosło 62 000 zł – mówi ks. Piotr Tylec, dyrektor Archiwum Diecezjalnego i Biblioteki Diecezjalnej.
Digitalizacja kolekcji
Już trzeci raz Biblioteka Diecezjalna zrealizowała dwa zadania w ramach programu Społeczna Odpowiedzialność Nauki Ministerstwa Edukacji i Nauki. Było to możliwe dzięki przynależności książnicy do grona bibliotek naukowych. Pierwszy z projektów polegał na konserwacji, opracowaniu i digitalizacji 60 starych druków z Biblioteki Kapituły Sandomierskiej. Tym sposobem udało się gruntowanie zabezpieczyć i udostępnić kolejną część tego niezwykle zabytkowego zbioru. Tym razem we wspomnianych 60 woluminach znalazło się aż 172 samodzielnych publikacji, bowiem w dwóch tzw. klockach introligatorskich było 109 dysertacji z zakresu nauk medycznych. Pozostałe dzieła pochodzą z prywatnego księgozbioru kanonika sandomierskiego ks. Stefana Żuchowskiego. Duchowny ten, żyjący na przełomie XVII i XVIII w., był doktorem obojga praw i piastował szereg stanowisk kościelnych w Sandomierzu, m.in. proboszcza parafii farnej pw. św. Piotra, dziekana koprzywnickiego, czy oficjała okręgowego. Zajmował się również działalnością pisarską, która związana była z jego działalnością prawniczą. Na uwagę zasługują również jego dzieła polemiczne, m.in. w kwestiach żydowskich. Nie może więc dziwić fakt, że ks. Żuchowski posiadał bogatą kolekcję książek (ponad 500 woluminów), którą przekazał do zbiorów kapitulnych. – W projekcie wybrano pozycje z zakresu poezji i literatury, geografii historycznej, historii oraz polityki. Na szczególną uwagę zasługuje m.in. publikacja Descrizione Di Roma Moderna… w wydaniu z 1697 r., która zawiera liczne ilustracje rzymskich zabytków architektonicznych. Dzieło to, jak również inne przykłady włoskiej literatury podróżniczej oraz twórczości panegirycznej, duchowny zakupił podczas pobytu we Włoszech, o czym informują liczne zapiski na kartach książek. Zadanie obejmowało konserwację zachowawczą (dezynfekcja i dezynsekcja, oczyszczenie woluminów i niezbędne prace naprawcze), opracowanie rekordów bibliograficznych do katalogu centralnego Nukat oraz digitalizację i udostępnienie książek w serwisie Polona. Koszt tych prac wyniósł 269 376 zł, z czego MEiN dofinansowało 241 500 zł – informuje ks. Tylec
Nowe porządki
Drugim zadaniem w ramach programu Społecznej Odpowiedzialności Nauki było zapewnienie dostępu do zbioru starych druków. Polegało ono na dezynfekcji i dezynsekcji oraz zewnętrznym oczyszczeniu 4 500 woluminów sprzed 1800 r., co pozwoli na ich bezpieczne udostępnianie czytelnikom. Przygotowane w ten sposób pozycje zostały specjalnie oznaczone w księgach inwentarzowych, których aktualne wersje cyfrowe znajdują się w Cyfrowej Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Dodatkowo zadanie to obejmowało opracowanie bibliograficzne 2 500 pozycji. Z czego 500 było całkowicie nowymi rekordami bibliograficznymi, a 2 000 importem i modyfikacją już istniejących. – W trakcie tych prac udało się odnaleźć wiele ciekawych publikacji, które różnymi drogami trafiały do zbiorów sandomierskiej książnicy z kolekcji znanych osobistości, m.in.: pisarza politycznego doby renesansu Andrzeja Frycza Modrzewskiego, prymasa Polski Stanisława Karnkowskiego, słynnego bibliofila bpa Jana Andrzeja Próchnickiego, żyjącego na przełomie XVI i XVII w., czy bliższego nam sandomierskiego lekarza Stanisława Bartolona. Na uwagę zasługują również kazania na święta maryjne franciszkańskiego kaznodziei Benradyna z Busti. I choć wolumin nie jest kompletny, to jednak bez wątpienia jest to inkunabuł wydany w 1493 r. przez mediolańską oficynę Leonarda Pachela. Książki tej nie notuje polski centralny katalog Nukat. Łączna suma kosztów tego zadania wyniosła 194 747 zł, z czego dofinansowanie MEiN stanowiło kwotę 175 000 zł – mówi ks. P. Tylec.
Cyfrowe archiwum
Kolejne prace związane z porządkowaniem zasobu archiwalnego prowadzono również w Archiwum Diecezji Sandomierskiej. Już po raz czwarty udało się zrealizować zadanie publiczne dofinansowane przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych w ramach programu „Wspieranie Działań Archiwalnych 2022”. Podobnie jak było to w latach ubiegłych projekt polegał na opracowaniu kolejnej części zasobu archiwalnego i przygotowaniu inwentarza w postaci elektronicznej zespołu akt Kurii Diecezjalnej w Sandomierzu. – Tym razem pracom poddano trzy serie archiwalne: akta personalne księży diecezji sandomierskiej (litery od N do Ż), akta kapituł oraz akta parafii wspomnianej diecezji. W ten sposób udało się uporządkować 1 283 jednostki archiwalne. Łącznie inwentarz zawiera już opis 6 331 tek z dokumentami kościelnymi. Wśród uporządkowanych materiałów źródłowych na uwagę zasługują m.in.: akta personalne radomskiego malarza ks. Władysława Paciaka, czy trzykrotnego rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego ks. Karola Telegi oraz akta parafii w Bardzie, Beszowej i Górach Wysokich, które zawierają archiwalia z początków XVII w. Koszty tegoż zadania wyniosły 37 689 zł, z czego NDAP dofinansowała 29 928 r. – informuje ks. Piotr Tylec.
Działalność naukowa i kulturalna
Oprócz omówionych zadań realizowanych we współpracy z instytucjami ministerialnymi pracownicy biblioteki i archiwum podjęli szereg inicjatyw naukowych i kulturalnych. Wśród nich wymienić należy kolejną publikację w ramach serii wydawniczej „Prace Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu”. Tym razem były to materiały z sympozjum naukowego „Erem Kamedułów w Rytwianach i klasztory monastyczne diecezji sandomierskiej”, które odbyło się w Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach w czerwcu 2021 r. Bibliotekarze i archiwiści wygłosili referaty na konferencjach naukowych: „Wieś kielecka po II wojnie światowej w źródłach kościelnych”, „600-lecie fundacji Jastrzębia” oraz „Zbiory biblioteczne w instytucjach kościelnych”. Poza tym Bibliotekę zwiedzało szereg grup i osób prywatnych, m.in. kard. Gerhard Müller. W 2023 r. planowane są kolejne prace polegające na konserwacji, opracowywaniu i udostępnianiu zabytków piśmienniczych.
